(26 november 2020) De nieuwste 4PM-lezing van het Cleantech Center werd een podcast. Twee grondwaterexperts en hun gastheer bogen zich over de vraag: wat te doen met de droogte? Unaniem antwoord: het landschap herinrichten met water als ordenend principe. Maar hoe doe je dat?! De podcast werd mede mogelijk gemaakt door de Cleantech Regio.
door Peter-Jan Vermeij
In de thuisbasis van het Cleantech Center, een corona-lege Broodfabriek te Zutphen, werd de 4PM-podcast opgenomen. Gastheer was André Oldenkamp, voormalig raadslid in Zutphen en onder meer werkzaam bij Waterschap Rijn en IJssel. Hij leidde het gesprek met Maarten Veldhuis, adviseur robuust watersysteem van Waterschap Vallei en Veluwe, en Perry de Louw, expert grondwatermanagement bij Deltares, gerenommeerd kennisinstituut op het gebied van water en ondergrond. Het onderwerp: de droogte waar we allemaal mee te maken hebben gehad de afgelopen drie jaar. Waar liggen de oorzaken, en wat kunnen we eraan doen?
“Wat is dat, klimaatrobuust?”
Via wat nu precies het probleem is – het zandlandschap is ingericht om zo snel mogelijk water af te voeren met verdroging tot gevolg – kwam al snel de vraag wat we ons moeten voorstellen bij ‘klimaatrobuust’. Bij het denken in oplossingen is een structurele klimaatrobuuste oplossing de strategie die de problemen in de toekomst gaat voorkomen, in plaats van nu ad hoc oplossen. Veldhuis en De Louw zijn het erover eens dat juist vanwege het watersysteem dat erop gericht is efficiënt water af te voeren, het zoeken naar een structurele klimaatrobuuste aanpak de enige werkelijk duurzame oplossing is.
Spons 10 jaar in de schuur
Veldhuis legt uit dat we zelf al 100 jaar bezig zijn om het landschap zo in te richten dat het snel en op door ons gewenste momenten water afvoert: “Vroeger hadden we veel veen, moeras, heel veel bos in het land, dat was één grote sponswerking; het water viel wel heel hard maar het ging ook heel geleidelijk door het landschap heen, en dat zijn we kwijtgeraakt.” Het afwateringssysteem dat we nu hebben is hoogdynamisch geworden, wat wil zeggen dat we anno nu of heel veel water hebben of veel te weinig. Terwijl, zo beaamt ook De Louw, het juist die geleidelijke afvoer is die ervoor zorgt dat we niet met droogte komen te zitten. “Er liggen dus grote uitdagingen in het watersysteem, maar ook in de bodem,” zegt Veldhuis. De zandbodem is op heel veel plaatsen niet meer levend, er zit te weinig organische stofgehalte in, te weinig lucht en hij is vaak dichtgereden…, de grond kan dus geen water meer opvangen en het ook niet meer vasthouden. Deze sponswerking is te vergelijken met een huis, tuin en keuken spons: bij dagelijks gebruik loopt hij vol en gaat hij lekken, maar laat je die spons tien jaar in de schuur liggen dan loopt het water er zo af. “Dat is in een notendop onze zandgrond,” aldus Veldhuis.
Klimaatverandering legt de urgentie bloot
Bij de vraag van Oldenkamp waarom we dat dan juist nu jaarlijks beleven steekt de klimaatverandering de kop op. De Louw: “De voorspellingen zijn dat er op jaarbasis meer water gaat vallen, maar wel in de winter, terwijl we juist in de zomer minder water krijgen, en dat gaat ook nog eens meer verdampen.” Daarnaast spelen fundamentele veranderingen zoals dat de Rijn bezig is van een gletsjerrivier (smeltwater in de zomer) een regenrivier te worden een belangrijke rol. Om in de toekomst beter bestand te zijn tegen drogere zomers en frequentere extreme droogte, zullen we “het hele ontwateringssysteem moeten aanpakken, tot in de haarvaten,” aldus De Louw.
Is het mogelijk?
Oldenkamp legt voor dat het geen gemakkelijke opgave zal zijn om tot zo’n klimaatrobuuste herinrichting te komen, vanwege alle functies die water in het landschap heeft. De industrie wil water, burgers vragen drinkwater, de landbouw irrigatiewater, enzovoort. En daarnaast, behalve water spelen in het landschap ook vraagstukken als stikstof, het feit dat we naar een circulaire economie toe moeten. Veldhuis en De Louw zijn voorstanders van een natuurlijke oplossing, met andere woorden, de sponswerking van weleer in ere herstellen en het landschap zelf het werk weer laten doen. Maar, vraagt Oldenkamp zich af, is dat wel mogelijk met alle belangen en eisen die aan de huidige landschapsinrichting hangen?
‘Samen’ is de sleutel
Van de politiek wordt gevraagd scherpere keuzes te maken en strengere beslissingen te nemen, van de boeren veranderbereidheid, van de burgers meer bewustzijn en veranderingen in gebruik en koopgedrag. Het antwoord op de vraag omvat veel factoren. Maar, het kernwoord is ‘samen’. Met alle betrokken partijen in een gebied de verschillende opgaves bij elkaar vatten en naar oplossingen kijken met een open blik en veranderbereidheid – dat is de weg die De Louw en Veldhuis voor zich zien. Dat is wat nodig is om tot klimaatrobuuste oplossingen te komen. En, zo stelt Veldhuis, juist als je het zo aanpakt zie je dat de dingen met elkaar in verband staan. De Louw vult aan: “Een robuust watersysteem helpt bij de stikstofproblematiek en een fijne leefomgeving heeft daar ook weer mee te maken.”
Luister en denk mee
Over het hoe en waarom van dit alles hoor je veel meer in deze podcast, die je ook wel kan beluisteren als een herijkpunt op weg naar die klimaatrobuuste oplossingen die we zo hard nodig gaan hebben in de toekomst. Er is genoeg ruimte voor goede ideeën en inzichten. Ook uit dit gesprek blijkt dat ieder zo zijn expertise heeft als het over water en de bodem gaat. Al die expertises bij elkaar moeten het verschil gaan maken, samen. Dit kan dan ook niet anders eindigen dan met een to be continued…
De podcast ‘Drie jaar op rij te droog! Wat gaan we eraan doen?’ werd georganiseerd door het Cleantech Center in samenwerking met de Cleantech Regio en is de vijfde van een serie kwartaallezingen over actuele Cleantech onderwerpen.
